Het ware schandaal achter Mr Bates vs The Post Office: Hoe een IT-systeem meer dan 700 onschuldigen ruïneerde

Het drama begon in 1999, toen de Britse Post Office het nieuwe computersysteem Horizon introduceerde. Ontworpen door Fujitsu, zou dit systeem de administratie van duizenden lokale postkantoren digitaliseren en verbeteren. In theorie betekende dit minder papierwerk en meer efficiëntie. In de praktijk bleek het systeem vol fouten te zitten. Postkantoorhouders, ofwel subpostmasters, begonnen kort na de invoering onverklaarbare financiële tekorten te zien verschijnen in hun administratie. Wanneer ze hulp zochten, werd hun verteld dat zij de enigen waren met problemen en dat het systeem betrouwbaar was. Deze misleidende boodschap werd jarenlang volgehouden, terwijl achter de schermen talloze andere subpostmasters met dezelfde problemen kampten.

De gevolgen voor deze mensen waren catastrofaal. De contracten die zij hadden met de Post Office bepaalden dat zij persoonlijk verantwoordelijk waren voor tekorten, ongeacht de oorzaak. In plaats van dat de Post Office de mogelijkheid onderzocht dat er iets mis was met het systeem, legde het de schuld structureel bij de mensen die ermee moesten werken. Velen probeerden de zogenaamd missende bedragen met eigen geld aan te vullen uit schaamte of uit angst hun baan te verliezen. Anderen werden vervolgd. Tussen 1999 en 2015 werden meer dan 700 subpostmasters strafrechtelijk aangeklaagd voor diefstal of fraude. Honderden kregen een strafblad, verloren hun levensonderhoud, hun gezondheid en soms zelfs hun leven. Sommigen werden gevangen gezet, anderen pleegden zelfmoord. Families vielen uiteen. En dat alles terwijl het probleem in de kern een softwarefout was.

Temidden van deze tragedie was er één man die zich niet neerlegde bij het onrecht. Alan Bates, zelf slachtoffer van het systeem, verloor zijn postkantoor in 2003 omdat hij weigerde een tekort te vergoeden dat hij niet veroorzaakt had. Vastbesloten om de waarheid te achterhalen, begon hij zijn zoektocht naar gerechtigheid. In 2009 richtte hij de Justice for Subpostmasters Alliance op. Zijn doel was eenvoudig: contact leggen met andere slachtoffers en aantonen dat zij niet alleen stonden. Wat volgde was een jarenlange strijd tegen een gesloten systeem dat zijn eigen fouten weigerde toe te geven.

In 2019 kwam eindelijk een keerpunt. Een rechtszaak die door meer dan 550 gedupeerde subpostmasters werd aangespannen, leidde tot een baanbrekend oordeel van het Hooggerechtshof. De rechter stelde vast dat het Horizon-systeem inderdaad ernstige fouten bevatte. De verhalen van de slachtoffers bleken waar. Toch was de overwinning bitter. Hoewel de Post Office een schadevergoeding van £58 miljoen betaalde, ging het grootste deel daarvan op aan juridische kosten, waardoor de betrokkenen met weinig compensatie achterbleven.

De publieke verontwaardiging over het schandaal bleef echter groeien, zeker nadat de serie Mr Bates vs The Post Office werd uitgezonden. Deze mediabelangstelling bracht het dossier in een stroomversnelling. Het Britse parlement en de regering zagen zich genoodzaakt tot actie: lopende strafzaken werden herzien, er kwam een officieel onderzoek naar de rol van de Post Office en Fujitsu, en de roep om volledige compensatie voor de slachtoffers werd luider dan ooit.

Hoewel de waarheid nu aan het licht is gekomen, is het verhaal nog niet ten einde. De juridische en maatschappelijke nasleep van het Horizon-schandaal zal nog jaren voelbaar blijven. Wat Mr Bates vs The Post Office echter laat zien, is dat volharding en solidariteit verschil kunnen maken – zelfs in het gevecht tegen een ogenschijnlijk onaantastbare macht. Achter elk juridisch dossier schuilt een menselijk verhaal. En achter deze gerechtelijke dwaling gingen honderden van die verhalen schuil, die te lang ongehoord bleven.

Dankzij mensen als Alan Bates – en dankzij de kracht van televisie om een publiek wakker te schudden – worden die verhalen nu eindelijk gehoord.